jueves, 13 de septiembre de 2012

Ri loq'alaj Kotz'i'j


Ri b'i'aj kotz'i'j  ke'l wi, je ub'i' ri kakoj chuwach jun tyox, ri ukotz'i'jal jun che', je kb'ix che ri xuquje' ri ukotzi'ijal ri ixoq.

Are kinch'aw puwi' ri loq'alaj kotz'i'j ri kakoj che maltyoxinik che ri Ajaw cho taq ri juyub', cho taq taq'aj  pa k'o wi ri tab'al taq tzij xuquje' we ronojel uk'u'x ri winaq kub'ano ri Ajaw kuk'amo.

Are k'ut koksax ri pom, rij che', xepu, iya, chaj xuquje' nik'aj chik sutaq krichilaj we kakowin ri ajchaq'el. Ri Ajq'ij karilo jas ub'anik, k'o ne kakan jun setesik, k'o ne  kakan jun kajib' uxkut xuquje' kakan oxib' uxkut xas are ktaqex ri kijab' uxkut Kaj Ulew rumal wa' panik'aj kaq'alajan ri ukayb'al ri kex  kaj xuquje' ri rex awachulew. 

                                        Ri wachib'al xinqasaj pa Google.

Pa ri releb'al ri q'ij koksax ri kyaq, are kuk'exwachij ri qakik'el xuquje' ri kyaq ixim. Ri q'eq, are kuk'exwachij ri qawi', q'equmal xuquje' ri q'eq ixim. Ri q'an are kuk'exwachij ri qach'akul, qaq'anal xuquje' ri q'an ixim. Ri saq, are kuk'exwachij ri qab'aqil xuquje' ri Saq ixim. Ri kex kaj, are  kukexwachij le kaj xuquje' ri rex uwach ulew are kuk'exwachij  ri ronojel ri kiltaj uwach cho we uwach ulew.

Are wa' ri qas qech uj mayib' taq winaq ruk' wa' xekojon ri qati't qamam sib'alaj k'o utzilal chikixo'l are' ojer k'o jab', k'o uwach ri kitikon sib'alaj e ko che ri chak, naj xek'asi' chuwach ulew; qila pe qib' uj chanim.

Chujchomanoq we kujkojon chikiwach ri qatit qamam xa rumal che ri qak'aslemal uya'om ri Ajaw.

Xtz'ib'an: Basilio Chach Quinillo
Wuj No'jMay Wuj 
K'ICHE' MAYAB' CHOLCHI' 
Ukaj Wuj

Luis Armando Domingo Tol Castro
Facebook: Armando Tol Castro
 lui991991@gmail.com


lunes, 10 de septiembre de 2012

UXE´ AL RI MAYAB´ KOJOBAL




UXE'AL RI MAYAB' KOJOB'AL





Chi uwach Ulew k'i uwach ri kojob'al k'olik, jalajoj uwach ri kichomab'al chi rij ri xetikowik ri jastaq k'o cho q'ij saq, jalajoj uq'ijilo'xik, jalajoj ri keq'ijilo'n wi. E k'u ri Mayib' winaq sib'alaj nim unuk'ik xb'an kan chech ri kikojob'al kumal ri qati't qamam, k'o rab' k'o uxeal:


  • Qakojb'al kuk' ri Rajaw Uwinaqil.
  • Uchuqabil ri q'aq', ulew, kaqiq', ri ja'. Ri juyub' taq'aj, ri nawalil, ri qati't qamam.
  • Ri pixab' kriqita pa taq ri wuj tz'ib'atal kanoq. Are uq'ijilo'xik ronojel ri jastaq tikitalik, chi uwach we q'ij saq chi uwach we uwachulew. Uloq'oxik ronojel ri k'o chi uwach ri qanan uew. Uloq'oxik uwach ri kaj.
  • Nim kilik ri qati't, qamam xuquje' ri mejelem, xukulem che ri Ajaw, Uk'u'x Kaj, Uk'u'x Ulew.
  • K'o la qak'ix chi uwach we kaj ulew. Chi qakoj ri Ajaw, xuquje' we kaj ulew, jacha ri qati't, qanimaj b'a ri qajtz'aq, qajb'it.
  • Are taq ri chak, patan che ri sib'alaj k'i ri ub'antajik. Are wa' ri chak patan rch maltyoxib'al chech ri Tz'aqol, B'itol.
  • Are k'u wa' ri kichak, kipatan taq ri ajq'ijab'.
  • Xaq xewi chi ri e nima'q taq winaq ri k'a kkikoj ri kojib'al kech ri e mayib'. Are ri Tinamit ri k'a  kkib'an taq ri kotz'i'j rech matyoxb'al, k'amawab'al.
Uq'ij ralaxik ri mayib' kojob'al.



Ri mayab' kojob'al kuya ri k'aslemal, ri utzil, ki'kotemal, junamil, pa  ri qak'aslemal.

Krelesaj, ri k'ax, ri b'is, ri oq'ej, ri yab'il, ri etzelal, ri ch'o'j, ri oyowal, kisyal, ti'totem, che ri k'aslemal. Rumal wa' kab'an pa ri qachoch, pa ri komon, pa ri qa Tinamit we kqatzijoj chanim.

  • Tojonik, sipanik.
  • Xukulem, mejelem.
  • Uya'ik kiq'ij kalaxik ri qati't qamam.
  • Uya'ik kiq'ij kalaxik ri e nima'q taq winaq.
  • Uya'ik uq'ij , ralaxik ri qatzij qach'ab'al.
  • Uya'ik uq'ij ralaxik ri qakojb'al, qeta'mab'al.
  • Uya'ik uq'ij, ralaxik ri qab'ix.
  • Uya'ik uq'ij, ralaxik ri qaxajoj.
  • Uya'ik uq'ij, ralaxik ri qaq'ojom.
  • Are uya'ik uq'ij, ralaxik ri qakotzi'i'j, xuquje' uxe'al ri qab'antajik.
  • Are uya'ik uq'ij, ralaxik ri qatz'ite,  ri kb'ix pisom q'aq'al chech.
  • Are uya'ik uq'ij, ralaxiktaq ri tab'al.
  • Are uya'ik uq'ij, raxik ri juwinaq uwiqab' q'ij ri  uk'a'ninaq ri cholq'ij.

Are wa' ri rab' are chi kojkowinik keqato' taq ri qajil qatz'aqat pa taq ri k'ask'olil ri ek'o pa q'oxom, pa b'is,  pa oq'ej, pa nima'q taq uk'eyewal, kib'inisaxik pa taq kik'ilal, kich'umilal. Are k'u wa' ri chak, ri patn kb'anik, 
Are k'u wa' ilb'al, k'utb'al kech kan ri qati't, qamam.
 Are k'u ma' ri kunab'al taq ri yab'il chi winaql, jach chi nawalil, ri k'a k'as uwach.     

Wuj: Jupaj kapaj uq'ala jisaxik
uk'uxal uxe'al 
mayab' kojob'al 
K'iche' Mayab' Chochi' 2002